Nieuwe Prinsengracht 39 - 41: CERES EN NERING BÖGEL
Het zou de naam van een modern artificial intelligence bedrijf kunnen zijn: Ceres Nering Bögel. Het staat strak uitgehakt in de natuurstenen gevel aan de Nieuwe Prinsengracht 39 - 41. Echter, het pand is inclusief de belettering uit 1923. Het is gebouwd naar een ontwerp van architect ingenieur G.J. Langhout. De belettering heeft hij al uitgewerkt op zijn bouwtekening. Maar dan met een andere tekst: Meel en Broodfabriek Ceres*. Nering Bögel is niets anders dan de achternaam van de eigenaar.
Ergens midden negentiende eeuw kopen de rooms katholieke broers Adriaan Christiaan en Adriaan Laurents Nering Bögel de meelfabriek Ceres, op no. 55 en 57. Zij en hun familie wonen er links naast. In 1858 wagen zij de grote stap om, in navolging van Samuel Sarphati's meel- en broodfabriek aan de Vijzelgracht**, naast het malen ook het brood te bakken. En dat gebeurt na allerlei technische aanpassingen in grote aantallen. Het brood wordt verkocht via depots door heel de stad.
Zo'n verkoopplek herkent de Amsterdammer aan het Ceres uithangbord. Het is inclusief het elegant gesmede ijzer met een bloemetje een mooi voorbeeld van de eerste generatie corporate identity's van Nederland. In advertenties in kranten ziet de klant welk brood te koop is en wat het kost. De depothouders halen 's morgensvroeg hun vers gebakken waar voor een inkoopprijs op bij de fabriek. De niet verkochte broden worden niet teruggenomen.
Al snel bestaat de fabriek uit veel onderdelen. Het ene is bijvoorbeeld het transport per boot van het graan van de verkoper naar de fabriek, het lossen daarvan is de volgende. Het wordt met man en macht de silo in gesjouwd, daar wordt het even later gemalen, gekneed en tot slot gebakken. Ondanks de vele moderne machine's heeft Nering Bögel behoorlijk wat mensen nodig om deze te bedienen. In de loop van de decennia wordt het gros van de werknemers lid van een vakbond. Dat zorgt voor een vast werkcontract en zekerheid van loon. Overleg daarover met de baas gebeurt niet altijd even soepel: om de zes á zeven jaar is er wel weer een staking.
Zo'n twintig jaar na de start wordt de fabriek uitgebreid met de bouw van een werkplaats op no. 59 en een silo op 61. Daarachter komt dan een grote oven met een hoge schoorsteen. Op de rand van het dak van de werkplaats staat een smeedijzeren hekwerk met uitgespaard in de staalplaten: Ceres, Stoom Meel en Brood Fabriek. In 1905 bouwt men naast no. 61 de volgende silo met op het dak zo'n zelfde belettering.
Ceres is in die dagen nog de enige fabriek in de stad die én maalt én bakt. Het heeft dan een weekproductie van 90.000 tot 180.000 broden. Bij de Maatschappij voor Meel- en Broodfabrieken van Sarphati en de Stoommeel- en Broodfabriek de Leeuw aan de Valkenburgerstraat verdwijnen de malerijen, want die brengen niet genoeg geld meer op. Stoommeel- en Broodfabriek Holland aan de Zoutkeetsgracht stopt juist met het bakken. Deze groeit daarna wel uit tot een van de grootste en modernste meelfabrieken van Nederland.
Rond de eeuwwisseling is er veel conclaaf met werknemers en depothouders. De eersten vinden de tien urige werkdag te lang en vragen zich af waarom de zondag geen vrije dag is. Volgens depothouders heeft de heer G.A. Nering Bögel tegenover hun een 'tirannieke houding'. En door de monopoliepositie van Ceres heeft Amsterdam dan weer het gevoel dat Nering Bögel de algemene broodprijs bepaalt.
Na het overlijden van Gustaaf Adriaan Nering Bögel op 66 jarige leeftijd in 1907, neemt zijn zoon Wouter de leiding over van de fabriek. Ondanks de Eerste Wereldoorlog, die ook voor Ceres een moeilijk tijd is, wordt in 1923 alweer geïnvesteerd in nieuwbouw: het Ceres Nering Bögel pand. Als tegenslag is er twee jaar later een grote uitslaande brand in de werkplaats en silo's verderop. Ook dat komt men weer te boven, maar vanaf 1933 loopt alles alleen nog maar achteruit: in 1935 sluit men de fabriek.
Het blijft WandWoorden verbazen wat je toch allemaal te weten komt van je stad met het uitzoeken van wat letters in een gevel.
* Lees hiermeer over Ceres, de Romeinse godin van het graan.
** Lees hier de historie over Samuel Sarphati's Maatschappij voor Meel- en Broodfabrieken.
> WEESPERBUURT / PLANTAGE
ELDERS IN DE STAD
Klik bij beschrijving op de link en wandel langs het beletterde verhaal.
huidig beeld: GRRRFX
wijk: Weesperbuurt / Plantage, Centrum