Weesperstraat 14: HET DUITSE ZUURDESEM BROOD VAN VUYSJE

Helemaal rechts bij het zonnescherm op no. 4 heeft de familie Kleerekoper hun winkel in comestibles, fijne eetwaren. Op het raam van no. 8 staat ook hun naam, want binnenkort gaan ze de onderneming uitbreiden. Op no. 6 heeft J. Goudsmit zijn 'complete meubileer inrichting'.
Goed leesbaar is het ruim beschilderde raam van coiffeur Nol de Jong op no. 12, 'pour dames et messieurs'. De 'afzetlinten' op zijn kozijn zijn een hint naar het klassieke knip-symbool: de kapperspaal.* Zeker sinds midden jaren dertig runt Nol hier de zaak, samen met zijn vrouw en hun dochter.

Ernaast op no. 14 zit de luxe bakkerij van Vuysje. Die bakkerij bestaat dan nog maar een paar jaar, maar is door de ervaren aanpak van Isaac Vuijsje een groot succes. Op zondag staat er een lange rij klanten tot ver om de hoek.

Vuijsje is een ras Amsterdammer, eind 19e eeuw opgegroeid in het Joodse getto op Uilenburg, tussen Jodenbreestraat en Prins Hendrikkade. Isaac begint als loopjongen bij een Joodse bakkerij aan de Zwanenburgerstraat, maar leert daar ook het bakkersvak. Gaat, als ie wat ouder is, op avontuur in Londen, Antwerpen en doet veel ervaring op bij Duitse bakkers. Terug in Amsterdam ontmoet hij al snel zijn vrouwlief Schoontje. Als bakker heeft hij een vast inkomen bij diverse werkgevers. Maar er is ook meer woonruimte nodig, want het gezin groeit snel. Via sociale progressieve Joodse instellingen zoals de Handwerkers Vriendenkring verhuizen zij van hun krot in de Tweede Batavierstraat naar de nieuwbouw aan de Retiefstraat 60-3 in Oost.

Vele jaren later, midden jaren dertig, verneemt Isaac dat bakker Abraham van Gelder plotseling is overleden. Deze heeft een paar jaar daarvoor de goed lopende banketbakkerij van de gepensioneerde Frits van der Hak overgenomen. Isaac overlegt met Schoontje of ie daar dan toch maar eens zijn eigen bakkerij zal beginnen. Ondertussen zijn er al veel Duitse Joden naar Nederland gevlucht, dus voor zijn specialiteit, Duits zuurdesem brood, zijn er genoeg mogelijke klanten in de stad. Even later opent hij hier met zijn zonen de 'luxe-bakkerij'. Dat staat op het tegeltableau boven het grote winkelraam. Er is ook een uithangbord met de kort en bondige tekst: bakker Vuysje is hier!

Maar hij heet toch Vuijsje met een lange ij? Klopt, maar Isaac doet wat al veel eerder door kruidenierswinkel De Gruyter is gedaan, namelijk de kapitale lange ij vervangen door een Griekse y, zodat je van ver af niet Gruuter of Vuusje leest. Boven Vuysje staat ook nog o.r.t., dat betekent onder rabbinale toezicht.
Maar die rooie Joden uit Oost waren toch niet zo gesteld op het religieuze? Klopt, maar ook hier dacht Isaac ondernemend: de bakkerij zit in een Joodse buurt, er komen telkens meer Hoogduitse Joden deze kant op, dus ik moet maar een beetje conservatiever overkomen dan ik werkelijk ben. En daar stinken aardig wat potentiële klanten in, want binnen een jaar staat er, zeker op de zondag, een lange rij kopers te wachten op hun zuurdesem brood.

Men kan ook via de telefoon bestellen en dan wordt het brood een dag later door de fietskoerier in heel de stad bij u aan de deur geleverd. Het verhaal gaat dat als de winkel dicht is, van de Nieuwe Heren- tot de Nieuwe Prinsengracht de straat vol staat met bakfietsen. Met daarop strak geschilderd het logo van Vuysje. Om dat wat handiger aan te pakken opent Isaac even later een filiaal aan de Scheldestraat in de Rivierenbuurt.

En dan komt er een oorlog.

Isaac en Schoontje zijn een tijd van deportatie 'gesperrt'. Want als voedselleverancier zijn ze, zelfs volgens de bezetter, essentieel voor de Joodse gemeenschap. Zodra het grootste deel van de Joodse bevolking in de Rivierenbuurt is gedeporteerd, sluit Isaac dit filiaal. Op 26 mei 1943 wordt het echtpaar tijdens een grote razzia rond de Weesperstraat opgepakt en gedeporteerd naar Westerbork. Op 1 juni is hun transport met de trein in een veewagen naar Polen. Direct na aankomst in Sobibor op 4 juni, worden ze vermoord.

Gelukkig overleven vier van hun kinderen wel de oorlog. Maar zij krijgen een klap in hun gezicht van de Nederlandse Staat, als ze, zoals teveel Joden, de winkel van hun ouders niet terug krijgen. Want hier zit dan al de groentewinkel 'De Tuinbouw' van de familie Zwart. Die zijn, met goedkeuring van de gemeente in 1944, hun onderneming in het leegstaande pand begonnen...

In 1965 is dit het laatste woonblok, dat voor de aanleg van de vernieuwde Weesperstraat wordt gesloopt. Misschien omdat men al van plan was de rest vol te bouwen, blijft dit stukje straat 'blanco'. Eerst plaatst men hier nog het Monument voor Joodse Erkentelijkheid, dat oorspronkelijk op het Weesperplein stond. Dat is recentelijk terug geplaats op het plein, zodat hier alle ruimte vrij kwam voor het Nationale Holocaust Namenmonument.

Lees meer over de bakkersfamilie in het boek Ons kamp: een min of meer Joodse geschiedenis van Marja Vuijsje.

* Fiets als je in de buurt bent van de Vrolikstraat in Oost langs no. 68. Daar staan nog duidelijk sporen van zo'n geschilderde kapperspaal!


> WEESPERBUURT / PLANTAGE

ELDERS IN DE STAD



Klik bij beschrijving op de link en wandel langs het beletterde verhaal.

historisch beeld en informatie: Stadsarchief Amsterdam; delpher.nl; joodsamsterdam.nl; jck.nl; parool.nl; Ons kamp: een min of meer Joodse geschiedenis van Marja Vuijsje.
huidig beeld: WandWoorden
wijk: Centrum, Weesperbuurt, Plantage